Niet Leverbaar: De Strijd Tegen Medicijntekorten

In de apotheek staan we dagelijks aan de balie en zie ik de bezorgde gezichten van patiënten wanneer hun medicijn niet leverbaar is. “Mevrouw, uw medicijn is helaas niet op voorraad” is een zin die ik vaker uitspreek dan me lief is. Wat veel mensen niet weten, is dat er achter de schermen een heel systeem draait om deze medicijntekorten te voorkomen en op te lossen. Vandaag neem ik je mee achter de schermen van het Meldpunt Geneesmiddelentekorten en -defecten, en leg ik uit wat dit betekent voor zowel jou als patiënt als voor ons als apotheekteam.

De stille helden achter medicijntekorten

Het is een gewone dinsdagochtend. Meneer Peters¹ staat voor me aan de balie voor zijn Salbutamol, een luchtwegverwijder dat al maanden moeilijk verkrijgbaar is. “Sorry meneer Jansen, we kunnen u maar voor één maand meegeven in plaats van drie,” leg ik uit. Hij zucht begripvol. “Dat hoor ik overal, jullie kunnen er ook niets aan doen.”

Wat meneer Jansen niet weet, is dat er een heel team van professionals elke dag zich inzet om ervoor te zorgen dat hij überhaupt nog zijn medicatie krijgt. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) coördineren samen het Meldpunt Geneesmiddelentekorten en -defecten. Dit meldpunt bestaat sinds 2017 en heeft sindsdien duizenden tekorten aangepakt.

De cijfers spreken boekdelen

In 2024 heeft het Meldpunt maar liefst 4770 meldingen van verwachte leveringsproblemen ontvangen. Dat lijkt veel, maar is eigenlijk een daling ten opzichte van 2023. Wat wel is toegenomen, is het aantal maatregelen dat het Meldpunt heeft moeten nemen om tekorten op te vangen.

Voor 96 geneesmiddelen kregen bedrijven toestemming om tijdelijk een buitenlandse verpakking te gebruiken. Dit noemen ze een ‘Tijdelijk Afwijkende Verpakking’ (TAV). Tot november 2024 werden er 126 tekortenbesluiten afgegeven, waarmee toestemming werd verleend om alternatieven uit het buitenland te halen.

En weet je wat soms frustrerende is? Dat patiënten denken dat wij als apotheek niet ons best doen, terwijl we juist alle zeilen bijzetten om hun medicijnen te krijgen.

Wat merk jij als patiënt?

Als je regelmatig medicijnen gebruikt, heb je waarschijnlijk al eens te maken gehad met een tekort. Misschien kreeg je een andere verpakking, een andere sterkte of zelfs een ander medicijn. Dit zijn allemaal oplossingen die voortkomen uit het werk van het Meldpunt. Daarnaast kan het ook voorkomen dat je een ander merk krijgt vanwege het preferentiebeleid van je zorgverzekeraar. Dit staat los van medicijntekorten, maar kan wel voor verwarring zorgen.

Neem bijvoorbeeld het tekort aan salbutamol aerosolen, een luchtwegverwijder die wordt gebruikt bij astmaklachten. Sinds maart 2024 is er een tekort, maar dankzij maatregelen van het Meldpunt zijn deze aerosolen nog steeds beschikbaar, met name voor kinderen tot 6 jaar, die nog te jong zijn om alternatieve inhalatoren te gebruiken.

Begrip en Frustratie: Hoe Patiënten Reageren op Veranderingen

Een van onze trouwe patiënten, Maria, vertelde me laatst: “Eerst was ik boos toen ik een andere verpakking kreeg, maar toen je me uitlegde dat dit juist betekent dat jullie extra moeite hebben gedaan om het medicijn te krijgen, begreep ik het beter.”

Helaas gaat lang niet iedereen hier zo begripvol mee om. We krijgen ook te maken met boze en gefrustreerde patiënten, vooral wanneer we door de zorgverzekeraar een ander merk moeten leveren dan ze gewend zijn. Maar soms ook als we moeten uitleggen dat een medicijn écht niet leverbaar is, hoe graag we het ook willen regelen.

De oorzaken van tekorten

Je vraagt je misschien af: waarom zijn er eigenlijk zoveel tekorten? De belangrijkste oorzaak (58%) is vertraging in de productie of vrijgifte van het eindproduct. Daarnaast spelen toegenomen vraag (20%) en problemen met planning of distributie (15%) een grote rol.

En laten we de olifant in de kamer niet vergeten: het Nederlandse preferentiebeleid. Dit dwingt fabrikanten om tegen de laagste prijs te leveren, waardoor sommige leveranciers afhaken en de beschikbaarheid van medicijnen onder druk komt te staan.

Kritische tekorten: als het echt spannend wordt

In 2024 waren er 12 geneesmiddelen waarvoor geen of onvoldoende alternatieven beschikbaar waren. Dit is een stijging ten opzichte van 2023, toen dit voor 7 geneesmiddelen het geval was. Bij zulke kritische tekorten worden er aangepaste of besparende behandeladviezen opgesteld.

Een bijzonder voorbeeld was het tekort aan etoposide, een cytostaticum voor kankerpatiënten. Het tekort was zo kritisch dat het Europese solidariteitsmechanisme in gang werd gezet. Hierbij worden alle Europese landen gevraagd of zij voorraden kunnen missen. Dankzij deze internationale samenwerking kon het tekort eind augustus worden opgelost.

Dat is wat mensen niet zien, de enorme inspanningen die achter de schermen plaatsvinden om ervoor te zorgen dat patiënten hun levensreddende medicatie blijven krijgen.

Hoe gaat het Meldpunt te werk?

Het proces begint bij de vergunninghouders, die verplicht zijn om verwachte leveringsproblemen te melden. Het CBG controleert vervolgens of er voldoende alternatieven beschikbaar zijn. Is dat niet het geval en gaat het om een ernstige aandoening? Dan wordt het als een kritisch tekort beoordeeld.

Bij kritische tekorten werken CBG en IGJ samen met het Landelijk Coördinatiecentrum Geneesmiddelen (LCG) om maatregelen te nemen. Dit kan variëren van het toestaan van import uit het buitenland tot het opstellen van aangepaste behandeladviezen.

Een mooi voorbeeld van deze samenwerking zag ik bij het tekort aan infusievloeistoffen na orkaan Helene in oktober 2024. De grootste fabriek werd getroffen, waardoor er wereldwijd een tekort ontstond. Dankzij snelle actie van het Meldpunt konden ziekenhuizen toch blijven functioneren.

Wat kun jij als patiënt doen?

Wat kan de patiënt zelf doen om met deze tekorten om te gaan? Hier zijn enkele tips die wij vanuit de apotheek meegeven:

Tussen Tekorten en Zorg: De Strijd Achter de Balie

In de apotheek staan we dagelijks in de frontlinie van geneesmiddelentekorten. We zien de frustratie bij patiënten, maar ook de opluchting wanneer we toch een oplossing kunnen bieden.

De volgende keer dat je in de apotheek hoort dat je medicijn niet leverbaar is, weet dan dat er een heel systeem achter de schermen werkt om ervoor te zorgen dat je toch de zorg krijgt die je nodig hebt. En wij als apothekersassistenten? We blijven ons elke dag inzetten om, ondanks de tekorten, de beste zorg te leveren. Tot de laatste patiënt de deur uitgaat met een gerust hart.

Achter elk recept schuilt een mens, en achter elk tekort zoeken we samen naar een oplossing. En geloof me, we draaien letterlijk op volle toeren, want we hebben niet alleen met medicijntekorten te maken, maar ook met personeelstekorten. Hier lees je daar meer over.

1. In mijn blogs en nieuwsberichten zul je regelmatig de namen ‘mevrouw Peters’ en ‘Maria’ tegenkomen. Dit zijn respectievelijk mijn meisjesnaam en tweede voornaam, die ik gebruik om privacygevoelige informatie te beschermen. ↩︎