Bijwerkingen: Samen Werken aan Veilig Medicijngebruik

Bij het gebruik van medicijnen kunnen soms onbedoelde klachten optreden, die we kennen als bijwerkingen. Deze bijwerkingen kunnen worden veroorzaakt door de werkzame stof in het medicijn, maar ook door hulpstoffen of kleurstoffen. Het is belangrijk om te weten dat iedereen last kan krijgen van bijwerkingen, maar er zijn een aantal risicogroepen waar extra voorzichtigheid geboden is.

Risicogroepen voor Bijwerkingen

Hoewel bijwerkingen bij iedereen kunnen voorkomen, zijn er bepaalde groepen die extra kwetsbaar zijn, waaronder:

• Kinderen: Hun lichaam is nog in ontwikkeling en reageert anders op medicijnen.
• Ouderen: Hun lichaam verwerkt medicijnen vaak langzamer en ze kunnen gevoeliger zijn voor bijwerkingen.
• Vrouwen die zwanger zijn, willen worden of borstvoeding geven: Medicijnen kunnen invloed hebben op de ontwikkeling van de baby of in de moedermelk terechtkomen.

Het is altijd belangrijk om met je arts te overleggen over mogelijke medicijnreacties en risico’s, vooral als je tot een van deze risicogroepen behoort. Het begrijpen en herkennen van bijwerkingen is essentieel om de behandeling veilig en effectief te maken. En soms zelfs te voorkomen¹.

Twee Soorten Bijwerkingen: Type-A en Type-B

Bijwerkingen kunnen we indelen in twee belangrijke categorieën:

• Type-A bijwerkingen worden ook wel geneesmiddel gebonden bijwerkingen genoemd. Ze zijn eigenlijk een versterkte versie van de gewenste werking van het medicijn. Type-A bijwerkingen zijn meestal dosisafhankelijk² en voorspelbaar. Een voorbeeld is sufheid door kalmerende middelen. Hoe meer je van het medicijn inneemt, hoe meer suf je je zult voelen.
• 
  Type-B bijwerkingen worden patiëntgebonden bijwerkingen genoemd, waarbij de B staat voor “bizar”. Ze zijn onvoorspelbaar en grillig en hangen meer samen met de unieke eigenschappen van de gebruiker. Type-B bijwerkingen kunnen zelfs bij lage doses optreden. Een bekend voorbeeld is een allergische reactie.

Het is belangrijk om te onthouden dat iedereen anders reageert op medicijnen. Als je een bijwerking ervaart, is het altijd belangrijk om contact op te nemen met je arts.

Andere Minder Voorkomende Bijwerkingen: Type-C en Type-D

Het is belangrijk om te weten dat er naast de meer bekende type-A en type-B bijwerkingen ook nog type-C en type-D bestaan.

Het is belangrijk om je bewust te zijn van deze minder voorkomende bijwerkingen, zodat je goed geïnformeerd bent over de mogelijke risico’s van medicijnengebruik.

Risico’s in combinatie met supplementen

Veel mensen nemen voedingssupplementen of kruidenpreparaten vanwege hun veronderstelde ‘weerstand verhogende eigenschappen’ ^{↶ blog}. Echter, deze supplementen kunnen de werking van medicijnen beïnvloeden, waardoor ze minder effectief worden of onverwachte bijwerkingen veroorzaken. Sommige supplementen kunnen zelfs gevaarlijke ingrediënten bevatten.

Het is daarom belangrijk om altijd je arts of apotheker te raadplegen voordat je supplementen gaat gebruiken, zeker als je al medicijnen gebruikt. Zij kunnen je adviseren over de mogelijke risico’s en interacties.

Veelvoorkomende Bijwerkingen

Zelfs de meest gebruikelijke medicijnen kunnen bijwerkingen hebben. Deze kunnen variëren van milde ongemakken tot ernstige problemen die medische aandacht vereisen.

Enkele veelvoorkomende bijwerkingen zijn:

• Maag- en darmklachten: Dit kan diarree of verstopping zijn.
• Hoofdpijn en duizeligheid: Deze klachten kunnen vervelend zijn, maar zijn meestal niet ernstig.
• Jeuk en allergische reacties: Deze kunnen variëren van milde irritatie tot ernstige allergische reacties die medische hulp vereisen.
• Gewenning: Dit betekent dat je na verloop van tijd een hogere dosis nodig hebt om hetzelfde effect te bereiken.

Het is belangrijk om te onthouden dat dit slechts een beperkt aantal veelvoorkomende bijwerkingen is. Er kunnen nog veel andere bijwerkingen optreden, afhankelijk van het specifieke medicijn dat je gebruikt.

beoordelen of een klacht een bijwerking is van een medicijn

Bij het beoordelen of een klacht mogelijk een medicijnreactie is, wordt rekening gehouden met verschillende factoren:

• Bekendheid van de bijwerking: Het Farmacotherapeutisch Kompas is een waardevol hulpmiddel om te controleren of de klacht een bekende bijwerking is van het medicijn. Dit naslagwerk bevat informatie over alle in Nederland geregistreerde geneesmiddelen.
• Timing: De timing van de klachten in relatie tot het gebruik van het medicijn is cruciaal. Beginnen de klachten kort na het starten van het medicijn of verergeren ze tijdens het gebruik?
• Dosisafhankelijkheid: Als de klacht verdwijnt of minder ernstig wordt wanneer de dosis wordt verlaagd of het medicijn wordt gestopt, is dit een sterke aanwijzing dat het medicijn de oorzaak is.
• Dechallenge en Rechallenge: Dit is een belangrijke test om de oorzaak van de klacht te bevestigen. Als de klacht verdwijnt bij het stoppen van het medicijn – dechallenge – en terugkomt bij het hervatten – rechallenge -, is de kans groot dat het medicijn de oorzaak is.

Naast deze factoren is het ook belangrijk om rekening te houden met andere factoren die de klachten kunnen veroorzaken, zoals bestaande gezondheidsproblemen.

Bijwerkingen Vastleggen en Herkenbare Patronen

Het nauwkeurig vastleggen van bijwerkingen is van groot belang. Enkele specifieke patronen kunnen wijzen op een bijwerking:

1. Fixed Drug Eruption: Een rode vlek of blaar die steeds op dezelfde plek terugkeert bij hernieuwd gebruik van het medicijn.
2. Bijzondere retina-afwijkingen: Zoals een ‘bull’s eye’ patroon in het oog bij het gebruik van chloroquine.
3. Leisteenachtige huidverkleuringen: Bij gebruik van bepaalde medicijnen zoals amiodaron.

Door deze patronen te herkennen, kunnen artsen en andere zorgverleners sneller vaststellen of een klacht een bijwerking is. Dit is belangrijk om de juiste behandeling te kunnen starten en om te voorkomen dat de patiënt onnodig lijdt.

Het Farmacotherapeutisch Kompas en Bijwerkingencentrum Lareb zijn een waardevol hulpmiddel om meer te leren over bekende bijwerkingen van medicijnen.

Herhalingsrisico en Kruisreactiviteit

Bij overgevoeligheidsreacties is er altijd kans op herhaling als de patiënt opnieuw wordt blootgesteld aan het medicijn. Dit wordt het herhalingsrisico genoemd. Daarnaast is er ook een risico op kruisreactiviteit binnen dezelfde geneesmiddelfamilie. Dit betekent dat de patiënt ook allergisch kan reageren op andere medicijnen uit dezelfde familie, zelfs als hij of zij nog nooit eerder aan dat specifieke medicijn is blootgesteld.

De kans op herhaling en kruisreactiviteit is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de ernst van de eerste allergische reactie, het type medicijn en de individuele gevoeligheid van de patiënt.

Bijwerkingen Voorkomen

Veel medicijnreacties kunnen voorkomen worden door het medicijn op de juiste manier te gebruiken:

• Innameadvies opvolgen: Neem het medicijn altijd op de voorgeschreven tijd en in de juiste dosis.
• Bijsluiter lezen: Hierin staan belangrijke adviezen over hoe je het middel veilig kunt innemen.

Ton de Boer, de collegevoorzitter van het CBG, benadrukt in zijn column dat de bijsluiter een onmisbare bron van informatie is. Door de bijsluiter goed door te nemen, weet je niet alleen hoe je het medicijn op de juiste manier moet innemen, maar ook welke mogelijke bijwerkingen je kunt verwachten en wat je dan kunt doen.

Bijwerkingen melden

Als je bijwerkingen ervaart, is het belangrijk om contact op te nemen met je arts of apotheker. Zij kunnen je adviseren over de beste aanpak. Sommige bijwerkingen zijn tijdelijk en verdwijnen vanzelf, terwijl andere mogelijk een aanvullend medicijn vereisen. In sommige gevallen kan de arts een alternatief medicijn overwegen.

Je kunt je bijwerkingen melden bij de Bijwerkingmonitor van Bijwerkingencentrum Lareb. Zij verzamelen en onderzoeken informatie over bijwerkingen, wat helpt bij het ontwikkelen van betere behandelingsrichtlijnen.

Ook kun je ervaringen delen op Meldpunt Medicijnen. Hier kan iedereen die medicijnen gebruikt – positieve en negatieve – ervaringen met medicijnen delen en ervaringen van anderen kunnen inzien. Door bewust en oplettend om te gaan met medicijnen, kunnen we samen zorgen voor een veiliger medicijngebruik.

Heb jij ooit een onverwachte of bijzondere bijwerking ervaren? En hoe ben je daar toen mee omgegaan? Laten we onze ervaringen delen en onze kennis bundelen. #samenwijzer!

1. Deze week – 6 tot en met 10 november – is het de internationale bijwerkingenweek, een jaarlijkse mediacampagne op social media, georganiseerd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en Bijwerkingencentrum Lareb mee aan deze campagne.  ↩︎
2. Dosering is een afgepaste hoeveelheid van een geneesmiddel om een bepaald doel te bereiken. ↩︎